भूलेश्वर मंदिर

 #भुलेश्वर मंदिर हे मंगलगड किंवा दौलतमंगल किल्ला नावाच्या डोंगरी किल्ल्यावर वसलेले आहे.  १३ व्या शतकात यादव राजवंशातील राजा कृष्णदेवराय यांनी या मंदिराची पुनर्बाधणी केली. नंतर मराठ्यांनी त्यांच्या राजवटीत त्याची भर घातली. भुलेश्वर मंदिर खूप वेळा नष्ट आणि पुनर्बाधणी करण्यात आले आहे.  पुण्याचे पेशव्यांचे आध्यात्मिक गुरू ब्रह्मेद्र स्वामी धवडशीकर यांनी या मंदिराला पुनर्रचना करावयाची कल्पना सांगितली.भुलेश्वर मंदिर संकुलात ३ मजले आहेत. पण खालचे २ मजले सर्वांसाठी रहस्यमयपणे बंद आहेत. मंदिराचा फक्त ३ या मजला खुला आहे.

मंदिरातील पिंड ही जमिनाखाली पोकळ स्वरूपाची आहे.एका भव्य नंदी मंडपात उजव्या दिशेला डोके असलेला महाकाय सुंदर नंदी आहे.ही शैली दक्षिण भारतातील अनेक मंदिरांमध्ये आढळते. नंदीच्या पुतळ्याच्या वरच्या भागावर अष्ट दिक्पाल , नवग्रह अनेक देवता कोरल्या आहेत.

भूलेश्वर मंदिराला पुण्यातले वेरूळ म्हटले जाते.तेही बरोबरच आहे.सर्व भिंती,खांबांवर,छतावर अक्षरशः प्रत्येक इंचावर सुबक मूर्ती कोरल्या आहेत.पण सतत आक्रमणाने असंख्य मूर्ती तोडल्या आहेत,हे पाहून खूप हळहळ होते.

तरीही मंदिराचे सौंदर्य अप्रतिम आहे.या मंदिरात काही अद्भुत शिल्प आहेत.

१.भगवान गणेश, शिव आणि कार्तिकेय यांचे स्त्रीलिंगी शिल्प

हे दुर्मिळ शिल्पांपैकी एक असावे, जिथे नर देवतांना मादी म्हणून चित्रित केले जाते.या गणेशाला विनायकी गणेश म्हणतात. प्राचीन भारतीय शास्त्रांमध्ये, लिंग-तरलता असामान्य नव्हती. भगवान शिवाची अर्धनारीश्वर संकल्पना असो किंवा महाभारतातील अर्जुनाचे बृहन्नला बनणे असो, लिंग हे अंतिम स्वरूप नव्हते. 

२.चामुंडा

या चामुंडा शिल्पातील विंचू, चामुंडाचे शरीर फासळे अत्यंत बारकाईने कोरलेले आहेत.

३.रामायणपट

वेरूळप्रमाणे येथेही रामयणपट आहे.यात मध्यभागी राम व लक्ष्मणाची सुबक मूर्ती आहे.यात सीता स्वयंवराचा प्रसंग कोरला आहे.

४.महाभारत युद्ध प्रसंग 

यात भीमाचा पराक्रम हत्तींसह युद्ध, भीष्म पराभव ओळखू येतात.शल्य वध सहज ओळखता येत नाहीत.

अर्जुनाने केलेला मत्स्य लक्ष्यभेद आणि द्रौपदी विवाह प्रसंग ओळखता येतो.

सुंदरी

अलौकिक सुंदर आभुषणांनी नटलेल्या, आकर्षक सौंदर्यंवती येथे कोरल्या आहेत.परंतू यातील दर्पण सुंदरीचे मुख भाव शिल्प यात नीट राहिले आहे.तरीही इतर वादकांचे वाद्य अतिशय सुबक आहेत.

समुद्रमंथन

समुद्र मंथन प्रसंगाखाली जी रत्ने मिळाली तीही इथे कोरलेली दिसतात.

६.मासोळी

शेषशायी विष्णू मंदिरात या मासोळी कोरलेल्या आहेत.अगदी ३ डी आर्ट वाटते.

दगडी कोरीव नक्षीदार द्वार

याची नक्षीदार  जाळी , अप्रतिम कलाकुसर आहे.

६.मंदिराचा गुबंद कळस आणि मिनार